Documentaireduo Paul Cohen en Martijn van Haalen toog voor Geschenk uit de bodem naar Groningen, maar niet als ramptoeristen voor de zoveelste registratie van aardbevingsgedupeerden. Hun film is veeleer een fraaie sociologische studie van de Nederlandse mores. Vanavond wordt de film vertoond, worden de makers geïnterviewd en volgt "een Q&A-plus".
Door Anton Damen
Ja, Geschenk uit de bodem lijkt te gaan over de Groningse bevingen. Maar, zo benadrukt coregisseur Paul Cohen, de film had net zo goed over Schiphol na de IJslandse vulkaanuitbarsting kunnen gaan. Of over die dagenlange blokkade van de route du soleil door woedende Franse truckers. “Wij willen laten zien hoe de samenleving reageert op calamiteiten. Wat er gebeurt achter de rood-witte linten en op de in allerijl opgezette stretchers in een sporthal. Als documentairemakers zou je daar fantastische verhalen over kunnen maken, maar we zijn geen nieuwsteams en zonder vertrouwen en medewerking van de overheid lukt het niet. Uiteindelijk bedachten Martijn en ik dat we het onderwerp ook zouden kunnen belichten via een zich langzaam voltrekkende ramp. Want de hele aardbevingskwestie is in feite een soort slowmotion-calamiteit. Onze film doet een paar passen achteruit om het totaalplaatje te tonen. Om te laten zien hoe een volk reageert als dingen in de soep lopen. Sociologie op de vierkante meter, als het ware.”
Die slowmotion-calamiteit startte in de jaren vijftig, met de vondst en razendsnelle exploitatie van de Groningse gasbel. “Ik kan me als klein kereltje nog herinneren dat opa en oma een kolenkit hadden en dat de hele straat opgebroken werd om de gasleiding aan te leggen. Vraag je nu iemand van twintig of hij of zij weet hoe we vijftig jaar geleden onze huizen verwarmden, dan heeft het gros geen flauw idee. Zo snel ging die transitie destijds. Geschenk uit de bodem laat daarmee ook zien hoe het hele land in de tussentijd totaal is veranderd. Want bouwvakkers die een cursus volgen hoe met gedupeerden om te gaan, dat is dus typisch Nederlands. Denk maar niet dat hun Franse of Duitse collega’s in een soortgelijke workshop zitten. Welnee.”
Zonder het indrukwekkende openingsshot prijs te geven: de eerste beelden komen letterlijk en figuurlijk binnen, en lijken voor de cameraman – Cohen – dus niet helemaal zonder risico. “Ons vak staat of valt bij de vertrouwensband. Wij moeten vertrouwen krijgen – en niet beschamen – maar ik op mijn beurt moet ook van een sloper op aan kunnen als hij zegt dat een camerapositie veilig is. Zonder vertrouwensband kun je geen film maken. Er zijn mensen die dan naar hulpmiddelen grijpen, dingen naspelen. Maak dan een speelfilm, denk ik op zo\'n moment. Documentaire maken betekent moeite doen om het vertrouwen van mensen in instituten te winnen. En als dat lukt, kun je er bij zijn als dingen écht gebeuren. Dingen in scène zetten, daar doen wij niet aan. Martijn en ik zijn puristen, wij houden niet van valsspelen.”
Wat was het mooiste geschenk van Geschenk? “Je bedoelt: wat waren de cadeautjes bij het filmen? We hebben voor deze film weinig cadeau gekregen. Minder dan bij andere films, het was echt zwoegen. Het bleek een lastig werkterrein, zal ik maar zeggen. Het was wel fijn dat we op de valreep alsnog medewerking kregen van de Nederlandse Aardgas Maatschappij, zodat we de bezetting van het instituut nog konden filmen – ook al waren de draaidagen toen eigenlijk al op. En we waren ook blij met het historische beeldmateriaal van die ene man – ik noem hem een profeet – die in de jaren zestig al een holistisch wereldbeeld had toen dat woord nog zo’n beetje moest worden uitgevonden. Best verbazingwekkend dat dat mooie fragment nooit eerder door een vakgenoot was opgediept uit de archieven, terwijl het onderwerp al jaren speelt. Zo’n vondst, dat is absoluut een kick.”
De film ging gisteren in première, maar staat vanavond centraal in een speciaal KRO-NCRV-evenement. "Dan gaan we in het openbaar in gesprek met Liesbeth Staats en het publiek. We vertonen de film, maar ook achtergrondmateriaal. Het is zeg maar een Q&A-plus. Een kijkje achter de schermen, waarbij we dingen vertellen die we nergens anders zullen zeggen. Zoals? Als je dat wilt weten, moet je vanavond maar komen, haha."
