Verslag NFF om Tafel: Over Kleur Gesproken

‘Kleurenblind casten is onmogelijk,’ zegt Basten, die direct korte metten maakt met de gedachte dat opzettelijk meer mensen van kleur casten een vorm is van positieve discriminatie. In plaats daarvan spreekt zij van colour conscious casting, oftewel kleurbewust casten. Dit gebeurt wanneer casting directors en andere betrokkenen een actief bewuste houding aannemen tegenover etnische groepen die historisch gezien ondergerepresenteerd zijn. Wanneer dit niet gebeurt, sluipen er (onbewuste) vooroordelen in. Kleurbewust casten verloopt soepel wanneer er al vroeg in het productieproces over nagedacht wordt. Basten noemt een aantal voorbeeldproducties waar zij aan mee heeft gewerkt. Zo gaat het scenario van de serie DreamingWhilst Black (2023) uit van personages van kleur, tenzij expliciet anders vermeld. Deze keuze decentraliseert witheid, omdat bij de meeste scenario’s wordt uitgegaan van witte personages. Een andere mythe die Basten graag ontkracht, is het idee dat archetypen in films automatisch wit zijn. De invulling van archetypen is juist enorm fluïde. Horrorseries The Origin (2022) en Dashcam (2021) bewijzen dat klassieke filmpersonages/archetypen niet gebonden zijn aan etniciteit.

Basten haalt de enquête Race Between the Lines aan die in 2021 is uitgezet in het Verenigd Koninkrijk. Daaruit blijkt dat 79% van de kijkers van kleur zich gestereotypeerd voelt in film, en 64% van de acteurs van kleur gediscrimineerd is tijdens een auditie. ‘Daar staat tegenover,’ benadrukt Basten, ‘dat representatie op het scherm zorgt voor meer tolerantie en empathie.’

In het Verenigd Koninkrijk zijn inclusietrainingen inmiddels integraal onderdeel van het filmmaakproces. Met wat extra inzet kunnen personages vaak van gender of etniciteit wisselen zonder afbreuk te doen aan het verhaal. Daar zijn verschillende hulpmethoden voor, zoals NEROPA.

Basten krijgt de vraag hoe ze omgaat met weerstand. ‘Ik maak veel thee,’ lacht ze. ‘Terwijl de ketel fluit, kom je dichter bij mensen.’ Ze adviseert om te werken met collega’s die er dezelfde waarden op nahouden. Als er dan toch weerstand is, kom beslagen ten ijs met goede argumenten. Soms zal het werk voelen als het aftikken van een vinkje, omdat inclusief denken nog geen onderdeel is van het systeem. Quota kunnen dan nuttig zijn.

Iemand uit het publiek vraagt hoe zij het best kan reageren op persoonlijke vragen die haar gesteld worden tijdens het auditieproces. Basten geeft aan dat vragen over leeftijd en etniciteit niet langer zijn toegestaan tijdens sollicitatieprocedures in het Verenigd Koninkrijk. De achtergrond van het personage hoeft niet geheel overeen te komen met de achtergrond van een acteur, dat kan het mooie aan spel zijn. Maar soms is authenticiteit wel gewenst, dan kun je niet anders dan erop vertrouwen dat casting directors hun cliënten goed kennen. In het geval van historisch ondergerepresenteerde groepen, kan het horizonverbredend zijn om te werken met non-acteurs, of de auditieoproep breder uit te zetten. ‘Je zult kaarten verkopen,’ concludeert Basten. ‘Want mensen willen zichzelf terugzien in de bioscoop.’

Manoushka Zeegelaar Breeveld komt naar voren, acteur, schrijver en directielid van Stichting KLEUR, de organisatie die zich inzet voor meer inclusie van etnische diversiteit in de Nederlandse film- en televisie-industrie en aanjager van het onderzoek van OCW. Zeegelaar Breeveld benadrukt dat de resultaten van het onderzoek niet verrassend zijn, maar dat het waardevol is dat onderrepresentatie nu niet langer als gevoel weggezet kan worden. Het is een feit. Toch duidt het onderzoek op een verschil in beleving. Makers van kleur ervaren de sector als beduidend minder inclusief dan witte mannen die werkzaam zijn in de filmindustrie, vaak op invloedrijke posities. Voor het streven naar verandering zou dat niet uit moeten maken: ‘We betalen allemaal belasting, zijn allemaal onderdeel van de Nederlandse maatschappij. Er moeten kansen gecreëerd worden voor mensen van kleur om voor en achter de camera bij te dragen aan verhalen over wezenlijke onderwerpen.’. De vraag is niet of de sector inclusiever moet worden, maar hoe.

In het panelgesprek met Susanne Groen, casting director bij Groencasting, Hui-Hui Pan, oprichter van Pan Asian Collective dat zich inzet voor meer zichtbaarheid van Aziatische mensen in de media, en Roshan Tewarie, genremanager fictie bij NPO, gaat Zeegelaar Breeveld verder in gesprek over het rapport, dat uit drie pijlers bestaat: casting, vertelperspectief en voortgang. Zeegelaar Breeveld verder in gesprek over het rapport, dat uit drie pijlers bestaat: casting, vertelperspectief en voortgang.

Er worden fragmenten getoond van eerder opgenomen gesprekken tussen filmprofessionals van kleur en witte filmprofessionals. Het wordt pijnlijk duidelijk dat er al te vaak sprake is van een blinde vlek.

Groen ziet dat terug in het castingproces. Ze verwijst onder andere naar regisseurs die niet beknot willen worden in hun keuzes. Daarom is het aanbieden van cursussen over inclusie, en het actief aangaan van gesprekken, cruciaal. Het gaat om een systeemverandering.

Een filmstudent in de zaal oppert om inclusie onderdeel te maken van de opleidingen. Dat idee wordt door het panel omarmd, maar verandering moet ook gebeuren in de hogere regionen zoals de omroepen en de fondsen. Jeroen van der Zalm (beleidsadviseur van het Filmfonds) vertelt dat inclusie gezien wordt als onderdeel van de kwaliteitsbeoordeling. Wat de vraag oproept: Wat is kwaliteit? En hoe objectief is dit stempel?

Het probleem van nog ongehoorde verhalen is dat ze vervreemdend over kunnen komen (ze zijn immers nog ongehoord), en daardoor niet binnen de kaders passen van wat als kwaliteit gezien wordt. Dat maakt het aanvragen van fondsen, een proces dat sowieso al veel inzet vereist, in het bijzonder hoogdrempelig voor makers van kleur, benoemt Pan. Het gevolg is dat nieuwe makers ontmoedigd raken en op zoek gaan naar andere outlets, zoals social media of streamers. De aanwezige filmmaker Cyriel Guds is daar een voorbeeld van. Hij publiceerde zijn serie Loverboy met succes op YouTube. Tewarie beaamt: ‘de NPO krijgt aanzienlijk minder aanvragen binnen van mensen van kleur. Wanneer zij wel een kans krijgen, is het risico op teleurstelling groter, omdat mensen van kleur beginnen met een achterstand. Ook zij moeten de kans krijgen om te falen en te groeien. Want uiteindelijk is diversiteit een vorm van kwaliteit, die met de juiste begeleiding leidt tot artistieke kwaliteit.’

De term ‘tokenisme’ valt: wanneer mensen van kleur oppervlakkig betrokken worden om een inclusieve indruk te maken. Dat gebeurt bij fondsen, waar mensen van kleur worden aangenomen maar onderdeel worden van een systeem dat nog niet inclusief is. Het gebeurt ook in het maakproces. Te vaak is het nog zo dat de verhalen van mensen van kleur verteld worden door witte mensen, en daarmee aan oorspronkelijkheid verliezen. ‘Laat mensen voor zichzelf spreken,’ zegt Zeegelaar Breeveld. Ze benadrukt het principe van colour conscious casting: ‘En zorg dat etniciteit niet altijd het thema is. Series over andere onderwerpen kunnen ook gekleurder worden. Geef een autoriteitsrol zoals die van een arts aan een persoon van kleur.’ Belanden witte mensen buitenspel als het gaat om diversiteit? ‘Voor witte mensen is een glansrijke bijrol weggelegd als ally. Door zich uit te spreken en empathiseren, doen zij een belangrijke bijdrage aan het inclusiever maken van de sector.’

Het idee dat makers van kleur niet te vinden zijn, is inmiddels achterhaald. Patrick Chin, oprichter van Animatie van Kleur, voegt toe dat mensen graag binnen hun eigen cirkel werken. ‘Wil je het echt inclusiever, gooi dan ook je vriendenkring open.’

Zeegelaar Breeveld somt op: ‘Verander het systeem, vergroot de vindbaarheid van de makers,’ ‘Heb moed en geef kansen.’

Tekst: Annabel Essink