Interdisciplinaire creativiteit in Utrecht
De tickets voor de Studio Camera talk zijn uitverkocht. Het is warm in de zolderbioscoop met puntdak van het Slachtstraat Filmtheater. Als oude vrienden druppelen ruim na het startmoment nog bezoekers binnen. Wanneer Breeman vraagt wie in de zaal een Utrechtse maker is, steekt twee derde een hand op.
Jefta Varwijk schuift aan, regisseur, kunstenaar en cinematograaf. Hij is per toeval in Utrecht terechtgekomen na een kortstondige filmopleiding in Vancouver, Canada. In Utrecht ontdekte hij een gemeenschap aan onvermoeibare creatieven dat graag interdisciplinair werkt. Zijn compagnon ontmoette hij in de Coffee Company. Met een baby wiegend op zijn schouder adviseerde hij: "Begin niet aan film, het is moeilijk." Dat bleek waar te zijn, en toch ruimschoots de moeite. Varwijks film Blauw Licht, een zintuiglijke documentaire over de herinneringen van een ambulancebroeder, draait op het Nederlands Film Festival. Het is een portret van de buurman van Varwijks compagnon. "De korte lijntjes in deze stad zijn bevorderlijk voor het productieproces," vertelt hij. Zo is het interview opgenomen in de donkere ruimte van EKKO, het poppodium waarboven Varwijk kantoor houdt.
Maar zijn blik is niet enkel op het lokale gericht. De filminstallatie Mechanics of Tranquility is in Canada gedraaid, met boogschutter en slapeloze Travis als personage. Varwijk volgde hem door een sereen bos met pijl en boog op zijn rug gebonden. "Zijn manier van rust vinden fascineerde me. Mijns inziens maakt het niet uit wat het thema is, zolang er maar poëtische potentie is." Het werk is deze dagen als onderdeel van NFFx030 te zien in de Utrechtse nachtclub Basis, door Varwijk aangeduid als een betonnen canvas. Hij vertelt dat het moeilijk is om buiten de gebaande paden van de cinema te treden. Varwijk noemt zijn initiatief Edge of Cinema waarmee hij bioscoopfilms naar de tentoonstellingsruimte brengt. Het grensgebied tussen beeldende kunst en film is in Utrecht nog niet breed verkend. De stad is rijk aan goede makers, maar hun experiment wordt niet altijd gefaciliteerd.
Het is jammer dat beeldend kunstenaar Kevin Osepa, die ook op de sprekerslijst stond van vanavond, verhinderd is omdat hij zich ook bezighoudt met het grensgebied tussen film en andere kunstvormen in zijn praktijk.
Utrecht als springplank voor makers
In tegenstelling tot Varwijk, is Hasse van Nunen een geboren Utrechter. Ze werkt als impactdocumentaireproducent en won het Gouden Kalf voor Beste Korte Documentaire 2023 met de film Mijn vader, Nour en ik. Dit vluchtverhaal volgt het leven van de Irakese filmmaker Wiam Al-Zabari in gesprek met zijn zoontje. Van Nunen beaamt Varwijks visie op Utrecht: door de kleine schaal is er veel onderlinge verbinding. Versnipperde groepen zoals de Irakese gemeenschap, zijn makkelijker te traceren. Het is een stad met veel sociale projecten. Dat de film herkenning zal brengen onder immigranten, en als gespreksstarter zal fungeren, is haar inzet.
Van Nunens ambitie om filmmaker te worden ontstond niet door Utrecht, maar in Utrecht. Over haar opleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten zegt ze dat ze pas achteraf inziet hoe waardevol die was. Studenten leren er zelfstandig te zijn, te rennen. Tijdens haar studietijd richtte Van Nunen een maandelijkse avond op voor studentenfilms met de naam In de maak. "Dat waren films die je toen nergens zag, omdat de focus vaak lag op de afstudeerprojecten." Het idee ontstond om In de maak te vergroten. Ze begon breder te programmeren met het Europese studentenplatform Breaking Ground. Het betekende een springplank voor makers en programmeurs.
"Ik was altijd degene die het wel regelde," zegt ze lachend. Het was geen verrassing dat ze zich na haar opleiding op het producentenvak stortte. Met een aantal bevriende makers richtte ze het productiehuis Een van de jongens op. Al snel mocht ze films en series verzorgen voor Villa Achterwerk. Van Nunen en haar productiehuis weken uit naar Amsterdam. "Ik voelde me als Utrechtse producent niet serieus genomen." Die opmerking doet een vlam aan herkenning oplaaien in de zaal. Amsterdammers stappen niet graag uit hun hoofdstedelijke bubbel. Na een aantal jaar keerde ze terug naar Utrecht vanwege heimwee. "Hier kan ik mezelf zijn, daar was ik een producent in functie." Toch heeft de hoofdstad Van Nunen een krachtig netwerk gebracht.
Er wordt gesproken over een eventueel imagoprobleem van Utrecht. Waarom lukt het Rotterdam wel, de stad die bekendstaat om de uitspraak ‘niet lullen maar poetsen’? Utrechtse makers vliegen uit, concludeert Van Nunen. Maar de stad zou bekend kunnen staan om haar aanpakkersmentaliteit en haar moed. Klein beginnen mag. Daarvoor is een gezond makersklimaat nodig, voegt een filmmaker uit de zaal toe. Met een passend financieringssysteem. Afgelopen jaar vergaf de gemeente veel gelden aan het begin van het jaar, licht een aanwezige beleidsmaker toe, waardoor aanvragen die later binnenkwamen minder vaak gehonoreerd konden worden. Er wordt nu gesproken over een gefaseerd vrijgeven van fondsen. De provincie Limburg wordt als voorbeeld genoemd, waar een eigen filmfonds aanwezig is als aanvullend vliegwiel. "Maar er is altijd minder beschikbaar dan gewenst," geeft de beleidsmaker toe.
De historische binnenstad van Utrecht is een prachtig decor voor films. Het is tijd dat er een diversifiëring plaatsvindt in de plekken waar films gemaakt worden, én de plekken die te zien zijn in films. Initiatieven als de filmcursussen van Louis Hartlooper laten zien dat de open attitude van de stad gebleven is. Er is wat meer budget nodig en wat meer ruimte, om aan te tonen dat ook buiten de navel van Nederland heel interessante films gemaakt worden.
Meer Studio Camera
Studio Camera gaat in 2024 van start met programma voor beeldmakers uit de regio Utrecht, om het Utrechtse netwerk te versterken en kennisuitwisseling tussen makers te faciliteren. Wil je op de hoogte blijven? Volg Studio Camera op Instagram en LinkedIn, en schrijf je in voor de nieuwsbrief op www.studiocamera.nl.
Tekst: Annabel Essink
