Ga naar inhoud
NFF Extended

Verslag NFF Extended: Expanded Cinema

Screens, Places, Spaces

Op dinsdag 26 augustus vond NFF Extended: Expanded Cinema plaats in Eye Filmmuseum in Amsterdam. Tijdens dit evenement gingen sprekers en publiek met elkaar in gesprek over de huidige stand van Expanded Cinema in Nederland: de praktijk en presentatie van filmwerken die de grenzen van cinema oprekken en de traditionele, eenzijdige relatie tussen publiek en scherm doorbreken. Werken die experimenteel, immersief en vooral expanded zijn. Het was een middag die informeerde, inspireerde en professionals in dit veld samenbracht om te bouwen aan een collaboratieve, duurzame en zichtbare community.

In het veld van Expanded Cinema hebben veel mensen het idee dat ze op zichzelf werken, als een autonoom eiland. Het in kaart brengen van een netwerk van makers kan een positieve invloed hebben op hun werk.”
--Sandy Seifert
NFF extended 2025 expanded cinema Wilke Geurds 10 © Wilke Geurds

Moderator Sandy Seifert introduceert het centrale thema en doel van de middag: het in kaart brengen van een community van filmmakers binnen Expanded Cinema in Nederland. Daarnaast verkent Sandy samen met het publiek de vraag: wat hebben Expanded Cinema-makers nodig? Met welke uitdagingen worstelen zij in het productieproces? Hoe kunnen zij het landschap navigeren en misschien krachten bundelen met andere filmprofessionals in Nederland om hun werk zichtbaarder te maken?

Vervolgens stelt Sandy de sprekers voor: Bram Ruiter, Esther Urlus en Jefta Varwijk, ieder op hun eigen manier actief binnen Expanded Cinema. Bram richt zich op niet-narratieve experimentele film en organiseert evenementen in Zwolle om zijn zogenaamde ‘tribe’ te vinden binnen Expanded Cinema. Esther is filmmaker en medeoprichter van de Filmwerkplaats, een experimenteel analoog filmlab in Rotterdam, en werkt uitsluitend met analoge film, in het bijzonder 16mm. Jefta combineert documentairefilm met Expanded Cinema, voornamelijk in de vorm van filminstallaties.

Expanded Cinema is wat ik het allerliefste doe, maar ook het engste. Je moet je verdiepen in allerlei technieken, en dat is uitdagend – maar precies dat maakt het interessant.”
--Jefta Varwijk

Sandy stelt de vraag hoe Expanded Cinema eigenlijk gedefinieerd kan worden, en of dat überhaupt nodig is. “Wat mooi is aan Expanded Cinema is dat de term eigenlijk vrij open is,” antwoord Bram. Voor hem betekent het vaak spelen met ideeën. Het feit dat het expanded wordt genoemd, laat zien dat het een overkoepelend begrip is dat veel verschillende dingen kan omvatten. Voor Esther is werken met analoog materiaal essentieel voor haar praktijk, omdat dit iets raakt wat digitaal niet kan.

“Er zit een soort ongemakkelijkheid in een medium dat bijna verouderd is; er zijn zoveel stappen waarin dingen mis kunnen gaan. Maar juist die toevalligheden maken het leuk – en je leert er enorm veel van.” – Esther Urlus

Op het scherm toonde Esther een foto van een machine die oorspronkelijk werd gebouwd voor special effects en nu haar werk Grande Finale vertoont: een panorama dat langzaam 360 graden ronddraait in een achttien seconden durende loop. Het 360-effect geeft de kijker het gevoel midden in het historische slagveld te staan dat door de verschillende projectoren wordt afgebeeld.

NFF extended 2025 expanded cinema Wilke Geurds 26 kopie © Wilke Geurds

“Wat ik mooi vind aan analoge film,” legt Bram uit, “is dat je nog steeds materiaal en apparaten kunt gebruiken die vele jaren geleden zijn gemaakt. Bij digitaal moet je ieder jaar vechten tegen wat de techbro’s weer verzinnen.” Bram zelf filmt voornamelijk met digitale camera’s die hij via Marktplaats kocht, meestal uit de periode 2001 tot 2010. HD bestond toen nog niet, en juist de beperkte hoeveelheid pixels trekt hem aan: “Daar zit iets surrealistisch in.” Jefta daarentegen houdt ervan digitaal en analoog te combineren. “Ik film graag met 16mm camera’s en maak dan digitale scans voor projectie. Bij digitale projectie zijn er zoveel opties; de technische mogelijkheden zijn geweldig.”

Iemand uit het publiek merkt op dat de nadruk tot nu toe vooral ligt op de technische aspecten van Expanded Cinema, en vraagt zich af of er ook gesproken zou worden over de verhalende kant. “Ik denk dat Expanded Cinema vaak techniekgedreven is, omdat verschillende situaties veel technische input vereisen. Toch kan het zeker ook verhalend zijn; alleen wordt het op een andere manier gepresenteerd,” legt Esther uit. Als vervolg vraagt Sandy de sprekers waarom zij juist voor Expanded Cinema kozen om hun verhalen te vertellen.

NFF extended 2025 expanded cinema Wilke Geurds 43 © Wilke Geurds

Voor Jefta komt dit doordat hij zichzelf niet ziet als een traditionele verhalenverteller. Hij kiest momenten waarin een gevoel wordt overgebracht boven een lineair verhaal. Volgens hem kunnen ervaringen en emoties beter worden overgebracht via alternatieve vormen van cinema dan via de klassieke vijfdelige structuur. “In de traditionele cinema bestaat het idee dat er een vaste volgorde is waarin een filmproces moet plaatsvinden,” zegt Bram, “maar ik heb geleerd dat dat niet hoeft.” Bram begint bijvoorbeeld met monteren in plaats van schrijven, waarna hij zijn enorme archief van beelden bekijkt. Hij ziet zichzelf in een ruimte zitten, observerend, voordat hij begint te schrijven. “Er zijn zoveel manieren om een filmproces te benaderen; je moet gewoon de juiste manier vinden om het te tonen.”

Voor Esther speelt de ruimte een cruciale rol: ze groeide op met het idee dat de bioscoop niet altijd de beste plek is om een project te presenteren. Je moet toegang hebben tot theaters, vertoningsruimtes, repetitieruimtes, projectietools, enzovoort. Met Filmwerkplaats maakt ze deel uit van een groter internationaal netwerk van filmlabs (filmlabs.org), waarin kennis, interesses en toegang tot ruimtes worden gedeeld.

“Documentatie is niet hetzelfde als de performance zelf,” zegt Esther, “maar je moet wel goede documentatie hebben, zodat anderen je werk kunnen heropvoeren.” Maar wat gebeurt er als een maker niet aanwezig kan zijn in die ruimtes? Zal er dan een heropvoering zijn van de performance?

Wat een moeilijkheid creëert binnen Expanded Cinema, is dat de kunstenaars zelf bijna altijd aanwezig moeten zijn bij een vertoning, en dat kan een uitdaging zijn.”
--Esther Urlus

Na de verhalen van de sprekers wordt de vraag teruggelegd bij het publiek: hoe presenteren zij hun werk, en waar zijn ze naar op zoek? Een deelnemer vertelt simpelweg dat ze vooral voor een publiek wil staan – ongeacht of dat in een bar, een theater of zelfs een clubhuis is. Een andere deelnemer vraagt hoe audio en muziek een rol spelen binnen Expanded Cinema, ook in relatie tot de keuze van een locatie. De reacties lopen uiteen: sommigen bereiden livemuziek zorgvuldig voor, anderen plannen bewust niets en laten zich verrassen door de locatie. Een deelnemer sluit zich aan bij Esthers eerdere punt: toevalligheden leiden vaak tot de beste resultaten. “Als het gaat om geluid en muziek, plan ik nooit iets – en dat wil ik ook niet, ik wil verrast worden.”

Geluid is net zo belangrijk als het visuele, maar Expanded Cinema kan ook andere zintuigen aanspreken. Een initiatief in Berlijn, Smell Lab, verwerkt bijvoorbeeld geur in zijn projecties. “Expanded Cinema kan dus een fenomenologische ervaring zijn,” aldus Jefta. “Als maker is het heel belangrijk om manieren te bedenken waarop het publiek het meeste uit hun ervaring kan halen – en dat kan ook multi-zintuiglijk zijn.”

NFF extended 2025 expanded cinema Wilke Geurds 38 © Wilke Geurds

Hoewel er veel verschillende ideeën worden besproken over de mogelijkheden van Expanded Cinema, loopt de middag langzaam ten einde. Tijdens de borrel na afloop is de gelegenheid om hier dieper op in te gaan, maar Sandy sluit af met de vraag: hoe kunnen we beter met elkaar verbinden?

We moeten gewoon samen in een ruimte komen en praten. Na verloop van tijd ontstaat er vanzelf een community”
--Bram Ruiter

Ter afsluiten worden twee werken van Jefta en één van Bram vertoond. Van Jefta zien we twee vijf minuten durende fragmenten van digitale installaties: Mechanics of Tranquillity, over een vriend die boogschieten gebruikt om met slapeloosheid om te gaan, en To Caress A Cloud, over een wetenschapper in het Attention Lab die de veranderlijke aard van onze ervaring onderzoekt – een werk dat ook op het Nederlands Film Festival wordt getoond. Bram presenteert Here and Elsewhere, een niet-lineaire film die veel ideeën bevat, maar daarover weinig expliciet vertelt: een opeenvolging van beelden waarin stromend water de rode draad vormt.

NFF extended 2025 expanded cinema Wilke Geurds 69 1 © Wilke Geurds

Wij hopen dat dit evenement het eerste is van velen. We hebben geleerd dat er een grote en creatieve groep mensen bestaat die samen de potentie heeft om een duurzame community te vormen, waarin ideeën, ervaringen en kennis worden gedeeld om de praktijk van ieder lid te verrijken.

Tekst: Valérie Hoffmann

Deze NFF Extended werd georganiseerd in samenwerking met de Dutch Academy for Film (DAFF) en Eye Filmmuseum.

NFF extended 2025 expanded cinema Wilke Geurds 83 © Wilke Geurds
QR Code Expanded Cinema

Expanded Cinema blijft een bijzonder fenomeen binnen de filmwereld – moeilijk te vangen in één definitie. Wat wel duidelijk is, is dat het zich onderscheidt van traditionele cinema door zijn technieken, vormen en manieren van vertellen. Ondanks die rijkdom is het nog te weinig zichtbaar op festivals. Het Nederlands Film Festival wil daarom meer leren over de makers die in dit veld actief zijn, het netwerk in kaart brengen en onderzoeken wat deze filmmakers nodig hebben om hun werk bij een breder publiek te brengen. Daarom nodigen we alle Expanded Cinema-makers uit om zich aan te sluiten bij de Signalgroep en zichzelf voor te stellen.

Vergelijkbare en gerelateerde evenementen:

ga terug