Ali Eslami en Klasien van de Zandschulp presenteren samen met Mamali Shafahi op het NFF de mystieke virtual reality-totaalervaring SACRED HILL. Daarvoor schakelden zij de hulp in van tal van andere kunstenaars, van geluidstovenaars en kostuumdesigners tot geurmengers. Maar diegene die de meest essentiële bijdrage levert, staat niet op de credits. Dat ben jijzelf.
Door: Anton Damen
VR-projecten laten zich vaak lastig beschrijven, maar SACRED HILL misschien nog wel meer dan andere. Kunnen jullie een poging doen?
Ali: "Ons uitgangspunt was een meerlaagse ervaring. Boven op de virtual reality-component is Sacred Hill óók een fysieke installatie, hoort er een performance bij, worden ook andere zintuigen geprikkeld en hebben we zelfs een rookmachine. Veel verschillende elementen die wij in het overkoepelende concept tot een geheel smeden. Ik hield me grotendeels bezig met de VR, Klasien met het ontwerp van de performance en hoe die zich tot het VR-gedeelte verhoudt. We nodigden Mamali Shafahi uit om er een fysieke installatie bij te ontwerpen. Maar in het proces hadden we veel gesprekken, en werd het een echte kruisbestuiving waarbij we elkaar inspireerden."
Klasien: "Het moest één ervaring worden. Die begint al op het moment dat je binnenloopt, ruim voordat je een VR-headset op krijgt. In de ruimte hangt een speciaal gecomponeerde geur, die je niet kunt plaatsen en tóch vertrouwd voelt. Met aardtonen, want we spelen in SACRED HILL veel met het idee dat virtual reality en de natuur geen zaken zijn die elkaar uitsluiten."
Ali: "De hele ervaring is opgezet als een soort rituelenmachine. SACRED HILL neemt een voorschot op hoe een toekomstig ritueel eruit zou kunnen zien als de mensheid in VR leeft. Het is een repetitief ritueel waar je tijdelijk uittreedt uit je lichaam en aan het einde weer neerdaalt. Als je voor het eerst inlogt in de virtual reality, heb je nog handen die op menselijke handen lijken, maar gedurende jouw reis door vier tunnels wordt je lichaamsloos, en ervaar je de ruimte om je heen steeds anders. In de eerste tunnel kun je met een handbeweging bijvoorbeeld de zwevende bollen besturen, en een tweede krimpt de omgeving, of dijt deze juist uit."
Klasien: "We hebben uitvoerig over het onderwerp rituelen gesproken. Ali en ik hebben een andere religieuze achtergrond: ik woonde als kind midden in de Biblebelt, Ali komt uit een moslimcultuur. SACRED HILL borduurt voort op een vraag die Ali al geruime tijd onderzoekt: wat als de mens lange tijd in virtual reality zou wonen? Want als je onze installatie bezoekt, dan zit je maar zeven minuten in VR. Hoe zou het zijn om er langer in te verblijven? Kunnen we leven in virtual reality? Mensen gebruiken rituelen en religies om betekenis te geven aan de wereld om ons heen. Daar putten we uit voor SACRED HILL, maar ook uit fenomenen als yoga, meditatie, occultisme, hekserij. Vandaar dat het gebeuren begint met een soort tarotkaartlezing, maar dan met een twist. Zo krijg je een gereedschap aangereikt dat je in de virtuele ruimte kunt gebruiken."
Ali: "We hebben ook de Ouroboros-mythe erin verwerkt: de slang die zijn eigen staart opeet. De tunnel is in feite een torus, waar je doorheen reist. Nou ja, je beweegt zelf geen millimeter, het is meer dat de ruimte door jóu beweegt. En aan het eind wacht het begrip, en een glimp van SACRED HILL."
Noem eens een jaartal: wanneer leeft de mens meer in virtual reality dan in de realiteit?
Klasien: "Mensen zeggen vaak \'de realiteit\' en \'virtual reality’ alsof het tegenstellingen zijn. Maar dan ga je voorbij dat virtual reality óók reëel is."
Ali: "Voor mij is de grens al lang niet meer zo scherp. Ik werk al zes jaar in VR. Voor mij voelt mijn virtuele stad die ik daar bouw net zo echt als Amsterdam. Ik kan er op elk gewenst moment naar toe, er blind mijn weg vinden."
Klasien: "Neem een alledaagse situatie, bijvoorbeeld in de trein. Daar zit iedereen te kijken op zijn laptop of telefoon. Zie je ooit nog iemand gewoon naar buiten kijken of een praatje maken? Ik denk dat de meesten van ons al lang en breed in een digitale virtual realiteit wonen. Dat omslagpunt ligt al jaren achter ons."
Ali: "We leven in een gefragmenteerde realiteit. We springen van het ene naar het andere stukje. Als ik op Instagram zit, is dat een andere realiteit dan wanneer ik op Twitter zit. Met een andere geestesgesteldheid dan als ik daarna Facebook check, of vervolgens opsta om uit het raam te kijken: steeds een andere realiteit."
Klasien: "Veel mensen beschouwen dat als iets negatiefs. Maar het kan juist ook een positieve lading krijgen. We kunnen de virtual reality scheppen als een beeldschone kamer, hoe we het maar willen. Vaak zie je dat VR-designers gebouwen ontwerpen die net zo in elkaar steken als in hun fysieke omgeving. Maar in VR heb je geen wanden nodig. Of een dak. Je kunt het zo mooi maken als je wilt. De ontwerpvrijheid is eindeloos."
Niet alleen als ontwerper heb je veel vrijheid; ook als bezoeker van SACRED HILL...
Ali: "Voor Klasien en mij staat voorop dat het verhaal wordt gemaakt door de gebruiker zelf. Wij bieden een ruimte waar de gebruiker zelf zijn narratief kan creëren. Daarom ben ik ook allergisch voor voice-overs, zeker in virtual reality, wanneer er wordt verteld wat je zelf al aan het ervaren bent. Hou je mond, denk ik dan, en laat het me zelf voelen en begrijpen!"
Klasien: "Jouw ervaring is jouw ervaring, en jouw verhaal. Wij bieden alleen de bouwblokken aan. Verder laten we het graag open voor je eigen verbeelding en de eigen betekenis die je eraan geeft."
Hoe vaak zouden mensen jullie ritueel moeten uitoefenen eigenlijk?
Klasien (lachend): "Minimaal een keer per dag!"
Sacred Hill is een werk in opdracht van Het Nieuwe Instituut en het Nederlands Film Festival, waar het in wereldpremière gaat. Het werk maakt onderdeel uit van het Interactive programma van het NFF getiteld Lab Life: In Search of the Miraculous, een thema waarin interdisciplinaire onderzoekstrajecten centraal staan. Het werk staat opgesteld in AG, Ruimte voor nieuwe kunst en media, van 13:00 tot 20:00 uur (ma t/m do) en op zaterdag en zondag van 11:00 tot 20:00 uur. De performances zijn op zaterdag 28 september en zondag 29 september van 18:30 – 20:00 en maandag t/m donderdag van 15:30 – 17:00 uur. Op vrijdag 27 september en woensdag 2 oktober wordt de performance uitgevoerd door maker Klasien van de Zandschulp.
