Verslag NFF Extended x FilmForward: de ontwikkelingen van AI in film

AI is onmiskenbaar onderdeel geworden van de creatieve industrie. Op 31 mei gingen tijdens de NFF Extended x FilmForward bijeenkomst in MACA Amsterdam experts op het gebied van generatieve AI in gesprek met professionals uit de filmwereld. Welke mogelijkheden biedt de ontwikkeling van AI voor AV-professionals?

Een vrij pijnlijke tandem-presentatie: Sterre de Jong (Hoofd Professionals & Talent NFF) en Marit van den Elshout (Directeur FilmForward) heten ons welkom. Het tweetal vraagt de aanwezigen wel driemaal of ze er ‘echt zin in hebben’ en geeft elkaar harkerige schouderklopjes na een vreselijke woordgrap. Het publiek krabt zich achter de oren: namen we de pont naar Noord om een geflopte auditie van een niet bestaand tv-programma bij te wonen? En dan komt de aap uit de mouw: het welkomstpraatje blijkt gegenereerd door ChatGPT. Sterre en Marit werpen het keurslijf van de kunstmatige intelligentie af en halen opgelucht adem. 'AI biedt natuurlijk handvatten, maar is niet creatief. Júllie zijn creatief!’

Moderator Nadia Piet begeeft zich als founder en creative director van AIxDESIGN op het snijvlak van technologie en cultuur. Ze is een onafhankelijk onderzoeker en is vanmiddag naast moderator ook de eerste spreker. Haar presentatie is een update over de stand van zaken op het gebied van AI.
AI is van origine niet helder gedefinieerd. ‘Het is een concept, een merk. Maar in het kort komt het hierop neer: AI is als computers dingen kunnen waarvan we eerst dachten dat alleen mensen ze konden.’

Vervolgens loodst Nadia het publiek handig door het terminologische moeras dat ‘AI’ soms kan zijn. Definities van machine learning, generatieve AI en text-to-video-models passeren in rap tempo de revue. Middels een tijdlijn, die van 2020 tot heden loopt, schetst Nadia in grove lijnen de grote ontwikkelingen die de afgelopen jaren op het gebied van generatieve AI met betrekking tot beeldcreatie zijn gemaakt. Zo was het in 2022, met diffusion models, nog lastig om beelden aan elkaar te lijmen. In 2023 komen er, met de introductie van GEN-1 en GEN 2 van Runway, modellen met gebruiksvriendelijke user-interfaces voor text-to-video. ‘Je hoeft dus niet meer te kunnen coderen om beeld te genereren, het invoeren van tekst of beeld is voldoende, wat de tooling veel toegankelijker maakt. Dit jaar verscheen Sora van Open AI, nu kunnen we spreken van nagenoeg fotorealistisch beeld.’

Naast enkele procesmatige, workflow-gerelateerde toepassingen - ‘dingen die niet per se leuk zijn!’ - richt Nadia zich op de creatieve toepassingen van AI. Het publiek krijgt een fragment uit een videoclip van regisseur Paul Trillo te zien. ‘Trillo maakt een synthese van AI gegenereerd en geschoten beeld,’ vertelt ze. Hij bedient zich van een surrealistische en prikkelende beeldtaal. Een ander voorbeeld: de documentaire Eno van Gary Hustwit. Iedere kijker die deze documentaire ziet, krijgt een andere, door AI gegenereerde edit. Ten slotte legt Nadia de link met de opkomst van de fotografie: schilderkunst werd niet overbodig, maar veranderde van vorm en werd abstracter. Wie weet, denkt Nadia, zal generatieve AI een vergelijkbare invloed hebben op het filmproces.

Na Nadia’s spoedcursus generatieve AI praat media- en entertainmentadvocaat Gaico Bos (Bos.Legal) ons bij over de juridische stand van zaken. Hij maakt daarbij een onderscheid in (1.) training, (2.) input en (3.) output. AI wordt getraind met datasets: grote hoeveelheden muziek, beeld of tekst. ‘Natuurlijk rust er vaak auteursrecht op veel van dit trainingsmateriaal', legt Gaico uit. Mag je zo’n systeem zomaar trainen met andermans materiaal? In de Auteurswet is een uitzondering opgenomen, die dit mogelijk maakt. Training met door het auteursrecht beschermd materiaal mag als het tekst- en datamining voor wetenschappelijke en culturele doeleinden betreft. Ook voor commerciële doeleinden mag er getraind worden, mits het materiaal op rechtmatige wijze openbaar gemaakt is en er niet op passende wijze een voorbehoud, een zogenaamde ‘opt-out’, is gemaakt.

Bij punt 2, ‘input’ kun je denken aan prompts aan AI-systemen, maar ook aan het bewerken met AI zoals voice-cloning of deepfakes. Hiervoor geldt de trainings-uitzondering niet. In veel gevallen is dus wel toestemming nodig als je beschermd materiaal met AI wilt bewerken.

Welke juridische status geniet het gegenereerde materiaal, de ‘output?’ ‘AI kopieert geen plaatjes, maar berekent en voorspelt op basis van bestaand materiaal de meest waarschijnlijke uitkomst.’ Er rusten geen rechten op de creaties van een AI-systeem, want het betreft geen persoonlijke creatie omdat een AI-systeem geen persoon is. In theorie zou output wel beschermd kunnen zijn als er sprake is van creatieve input door een persoon (bijvoorbeeld als een prompt die status krijgt). In de EU en de VS zijn er tot nu toe alleen rechtszaken geweest waarbij geoordeeld werd dat er onvoldoende sprake is van creatieve input van een persoon.’ Maar Gaico laat ook een voorbeeld uit China zien waarin wel sprake is van persoonlijk auteursrecht op een door een generatieve AI gemaakte output.

De crux is dus om voldoende eigen creatieve elementen aan een door een AI-systeem gegenereerd beeld toe te voegen. Bijvoorbeeld door zelf de AI output te bewerken. Dan is er wél sprake van auteursrecht. Gaico legt, net als Nadia, een historische parallel met de opkomst van de fotografie en citeert tot hilariteit van het publiek een juridisch artikel uit 1909. We lezen: ‘Iedereen zal het er wel over eens zijn, dat de photographie niet op eene lijn is te stellen met teeken- schilder- en beeldhouwkunst; daarvoor is zij te weinig persoonlijk, te veel mechanisch. Een gedeelte van het werk wordt niet door den photograaf, maar door het toestel gedaan.’ Gaico concludeert dat de wetgeving ten aanzien van AI nog in de kinderschoenen staat, er nog jaren van rechtszaken zullen volgen voordat echt duidelijk is wat kan en niet kan. Volgens Gaico is het goed om daar niet op te wachten maar alvast (sector)breed afspraken te maken over het gebruik van AI. We moeten weten waar we aan toe zijn.

Als director ALLY bij AdAlliance verzorgt Marco Gijsen op maat gemaakte reclamecampagnes met een focus op video-advertising in opdracht van o.a. RTL. ‘De fragmentatie van het kijkgedrag maakt dat het steeds meer werk is om hetzelfde reclame-effect te genereren. AI biedt oplossingen en vergroot onze creatieve en productionele slagkracht.’ Zijn bedrijf maakt er in dertig tot veertig procent van de reclame-uitingen gebruik van. Inmiddels is AdAlliance sinds de introductie in 2022 aanbeland bij de achtste update van het interne manifest – een bundeling richtlijnen – dat het gebruik van AI reguleert. De ontwikkelingen volgen elkaar immers razendsnel op. Een van de belangrijkste guidelines: schrijf in je prompt nooit ‘in de stijl van…’, vermijd materiaal waarvan je redelijkerwijs wel uit kunt gaan dat er een copyright op rust en houd rekening met de bias van AI. Het manifest van AdAlliance bepleit ‘the gracious use of AI’. Dat concept leende Marco van AI ethics consultant Lisanne Buik. AI moet creatie- en vernieuwingsdrang stimuleren en mag nooit zomaar uit gemakzucht gebruikt worden.

Als praktijkvoorbeeld neemt Marco ons mee in de totstandkoming van een campagne voor Rivella bij het tv-programma B&B Vol Liefde. Midjourney genereerde een drietal verliefde stelletjes in drie verschillende Europese steden. Vervolgens verving Marco’s team middels photoshop de drankjes van de stelletjes door glazen Rivella, er werd ook een bordje met het opschrift ‘B&B’ toegevoegd en klaar is Kees.

Marco’s tweede praktijkvoorbeeld is een campagne voor de Make-A-Wish Foundation. ‘Je kunt heel zieke kinderen niet gaan filmen. Dit jongetje had de wens om astronaut te zijn. Met generatieve AI maak je een astronaut en het gezicht van die jongen monteer je in dat beeld.’
Hoe ziet hij zijn vakgebied op dit moment veranderen door AI? ‘Gegenereerde voice-overs en reclamemuziek zijn de volgende grote stappen. Ik ben nu nog sceptisch over bewegend beeld.’

Misschien lukt het actrice Thirsa van Til en founder van Headcandy.eu en Studio XNL Jasper Visom die scepsis bij Marco weg te nemen. Als actrice pendelt Thirsa tussen de VS en Europa. Ze was betrokken bij de stakingen van de Writers Guild of America in 2023. ‘Eerst dacht ik: oh nee, alles gaat naar de knoppen, ik had net een onderneming als stemactrice. Maar je moet hoe dan ook iets met AI, omdat het zo alomvattend is. Ik denk dat mijn coping mechanism is om te kijken waar wél mijn controle ligt. Waar ligt de creativiteit in plaats van de paniek?’

Thirsa maakte kennis met Jasper Vis (‘Ik raak niet zo snel in paniek’), die al veel met AI werkte. En nu maken ze samen een film met AI. Tegelijkertijd maken Thirsa en Jasper een documentaire over het maken van film met behulp van AI. Het tweetal zit nog middenin het proces, maar Jasper geeft ons een voorproefje van de mogelijkheden.

De Galerie des Glaces in Versailles verschijnt op het beeld. Plots ontploft een rookgranaat, de spiegelzaal is al snel in dichte mist gehuld. Een vrouw – Thirsa – doemt op uit de rook en loopt het beeld uit. ‘Kun je je voorstellen dat je belt met de gemeente van Versailles en vraagt: wij zouden graag een rookgranaat laten afgaan in uw spiegelzaal, kan dat? vraagt Jasper Vis ons. Alle aanwezigen weten: daar zul je wel geen vergunningen voor krijgen.

Moderator Nadia geeft aan dat we zijn bijgepraat, maar nog lang niet zijn uitgepraat over de mogelijkheden die AI de filmwereld biedt. Gelukkig biedt de aansluitende borrel de professionals gelegenheid om verder te spreken.

Tekst: Wiard van der Kooij